Niðurstöður 1. áfanga
Verkefnisstjórn 1. áfanga skilaði niðurstöðuskýrslu haustið 2003. Á grundvelli mats faghópa flokkaði verkefnisstjórnin 35 nýjar virkjunarhugmyndir í fimm flokka (a til e) eftir umhverfisáhrifum, aðra fimm flokka eftir heildarhagnaði og fimm flokka eftir arðsemi. Einnig voru flokkaðar til samanburðar 3 jarðvarmavirkjanir og 5 vatnsaflsvirkjanir sem höfðu áður gengið í gegnum ítarlegra mat á umhverfisáhrifum framkvæmda. Þessi samanburður þótti æskilegur sem viðmið og til kvörðunar á matsaðferðum.
Einfaldaðar niðurstöður flokkunar
Að neðan er niðurstaða flokkunarinnar með tilliti til umhverfisáhrifa sýnd. Samanburðarvirkjanir eru með í þessum töflum og raðað er eftir umhverfisáhrifum (U) og síðan heildarhagnaði (H) eða arðsemi (A). Á svipaðan hátt mætti draga niðurstöðurnar saman þar sem efst væri raðað virkjunum með hagstæðasta flokk heildarhagnaðar eða arðsemi. Þar skortir hins vegar gögn til að greina á milli jarðvarmavirkjana. Um þessa flokkun voru gerðir fyrirvarar vegna takmarkaðra gagna, einkum um umhverfisáhrif, en einnig um heildarhagnað og arðsemi, þar sem frumáætlanir um tilhögun voru skammt á veg komnar.
Nánari lýsingu á töflunum sem hér eru á eftir er að finna í niðurstöðuskýrslu 1. áfanga bls. 63. o. áfr.
Flokkur a, minnst umhverfisáhrif
Í flokk a með minnstum umhverfisáhrifum féllu 19 virkjanir með samanlagða nýja orkugetu um 11.200 GWh (Gíga-watts-stundir) á ári. Þrjár þeirra voru vatnsaflsvirkjanir en hinar jarðvarmavirkjanir. Arðsemi virkjunarkostanna var yfirleitt í meðallagi (flokkur c á skala a til e). Gögn skorti til að greina á milli jarðvarmavirkjana um arðsemi og heildarhagnað.
| Virkjunarstaður | Staðsetning | Tegund* | Röð | Flokkun** U H A |
Gæði gagna*** I II IV |
Orkugeta (GWh/ár) |
Ný orku- geta alls (GWh/ár) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Svartsengi-stækkun | Reykjanes-skagi | HS | 1 | a d a | B A A | 140 | - |
| Nesjavellir-stækkun | Hengilssvæði | HS | 2 | a d a | A A A | 210 | - |
| Núpsvirkjun a | Neðri Þjórsá | V | 3 | a b c | A A A | 1.001 | 1.001 |
| Núpsvirkjun b | Neðri Þjórsá | V | 4 | a b c | A A A | 1.019 | - |
| Krafla 1-stækkun | Kröflusvæði | HS | 5 | a d b | B A A | 280 | - |
| Hágöngusvæði | Vestan Vatnajökuls | H | 6 | a c c | B C B | 840 | 1.841 |
| Hellisheiði | Hengilssvæði | H | 7 | a c c | A A B | 840 | 2.681 |
| Sandfell | Krýsuvík | H | 8 | a c c | C C C | 840 | 3.521 |
| Þverárdalur | Hengilssvæði | H | 9 | a c c | C C C | 840 | 4.361 |
| Ölkelduháls | Hengilssvæði | H | 10 | a c c | B C B | 840 | 5.201 |
| Bjarnarflag | Mývatnssvæði | H | 11 | a c c | A A A | 560 | 5.761 |
| Krafla-Vestursvæði | Kröflusvæði | H | 12 | a c c | B A B | 840 | 6.601 |
| Austurengjar | Krýsuvík | H | 13 | a c c | B C C | 840 | 7.441 |
| Seltún | Krýsuvík | H | 14 | a c c | B C B | 840 | 8.281 |
| Reykjanes | Reykjanes | H | 15 | a c c | A A B | 840 | 9.191 |
| Innstidalur | Hengilssvæði | H | 16 | a c c | B C B | 840 | 9.961 |
| Trölladyngja | Reykjanessvæði | H | 17 | a c c | B B B | 840 | 10.801 |
| Hólmsárvirkjun | V-Skaftafells-sýsla | V | 18 | a d c | B B B | 438 | 11.239 |
| Búðarhálsvirkjun | Þjórsá | VS | 19 | a d d | A A A | 630 | - |
* H=Háhiti / V=Vatnsafl / S=Samanburðarvirkjun
** U=Umhverfisáhrif / H=Heildarhagnaður / A=Arðsemi
*** I = Faghópur I / II = Faghópur II / IV = Faghópur IV
Flokkur b, lítil umhverfisáhrif
Níu virkjunarkostir með samanlagða orkugetu um 5.775 GWh á ári féllu í umhverfisflokk b og yfirleitt arðsemisflokk c eða betri (á skala a til e). Sex þeirra voru vatnsaflsvirkjanir en 3 jarðvarmavirkjanir. Í þessum hópi voru sérstakar athugasemdir gerðar við Skaftárveitu vegna landslags og skorts á gögnum um áhrif á vatnasvæði í Skaftárhreppi og Brennisteinsfjöll vegna landslags og víðernis.
| Virkjunarstaður | Staðsetning | Tegund* | Röð | Flokkun** U H A |
Gæði gagna*** I II IV |
Orkugeta (GWh/ár) |
Ný orku-geta alls (GWh/ár) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Skaftárveita | V-Skafta-fellssýsla | V | 20 | b b a | B B B | 450 | 11.689 |
| Skaftárvirkjun | V-Skafta-fellssýsla | V | 21 | b b b | B B B | 904 | 12.593 |
| Krafla-Leirhnjúkur | Kröflusvæði | H | 22 | b c c | B B C | 840 | 13.433 |
| Urriðafossvirkjun | Neðri Þjórsá | V | 23 | b c c | A A A | 920 | 14.353 |
| Brennisteinsfjöll | Reykjanessvæði | H | 24 | b c c | C B C | 840 | 15.193 |
| Þeistareykir | S-Þingeyja-sýsla | H | 25 | b c c | B C B | 840 | 16.033 |
| Hrafnabjargavirkjun a | Skjálfandafljót | V | 26 | b c c | B C B | 575 | 16.608 |
| Villinganesvirkjun | Skagafjörður | VS | 27 | b d d | A A A | 190 | - |
| Fljótshnjúksvirkjun | Skjálfandafljót | V | 28 | b e e | B C B | 406 | 17.013 |
* H=Háhiti / V=Vatnsafl / S=Samanburðarvirkjun
** U=Umhverfisáhrif / H=Heildarhagnaður / A=Arðsemi
*** I = Faghópur I / II = Faghópur II / IV = Faghópur IV
Flokkur c, meðal umhverfisáhrif
Í umhverfisflokk c féllu Hrafnabjargavirkjun b (618 GWh/ár), Skatastaðavirkjun a og b (1.046/1.290 GWh/ár) og Grændalur (840 GWh/ár). Grændalur fékk hæstu einkunn af jarðhitasvæðum fyrir náttúruverðmæti í jarðminjum, vatnafari og vistgerðum. Ef vernda ætti eitthvert jarðhitasvæðanna á Hengilssvæði ósnortið kæmi Grændalur þar fyrst til greina. Skatastaðavirkjun fékk allhátt mat í öllum viðföngum umhverfisáhrifa og var með lakari hagkvæmni en margir virkjunarkostir í umhverfisflokkum a og b.
| Virkjunarstaður | Staðsetning | Tegund* | Röð | Flokkun** U H A |
Gæði gagna*** I II IV |
Orkugeta (GWh/ár) |
Ný orku-geta alls (GWh/ár) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Grændalur | Hengilssvæði | H | 29 | c c c | A A B | 840 | 17.863 |
| Hrafnabjargavirkjun b | Skjálfandafljót | V | 30 | c d c | B C B | 618 | - |
| Skatastaðavirkjun a | Skagafjörður | V | 31 | c d d | B C B | 1.046 | 18.899 |
| Skatastaðavirkjun b | Skagafjörður | V | 32 | c d d | B C B | 1.290 | - |
* H=Háhiti / V=Vatnsafl / S=Samanburðarvirkjun
** U=Umhverfisáhrif / H=Heildarhagnaður / A=Arðsemi
*** I = Faghópur I / II = Faghópur II / IV = Faghópur IV
Flokkur d, meiri umhverfisáhrif
Í umhverfisflokk d féllu Fljótsdalsvirkjun (1.390 GWh/ár), Norðlingaölduveita (575 m) (650 GWh/ár) og fimm virkjunarstaðir á Torfajökulssvæði með samanlagða orkugetu um 4.200 GWh/ár. Svæðið var talið mikilvægt til útivistar og ferðaþjónustu en frekari rannsókna væri þörf til að skera úr um hvort og hvernig virkjanir og ferðaþjónusta gætu átt samleið á svæðinu. Svæðið var vegna orkugetu áhugavert fyrir orkuframleiðendur en ekkert benti þó til þess að virkjanir þar yrðu hagkvæmari en virkjanir sem njóta hagræðis af nálægð við byggð.
| Virkjunarstaður | Staðsetning | Tegund* | Röð | Flokkun** U H A |
Gæði gagna*** I II IV |
Orkugeta (GWh/ár) |
Ný orku- geta alls (GWh/ár) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Fljótsdalsvirkjun | Fljótsdals-hérað | VS | 33 | d b b | B A A | 1.390 | - |
| Norðlingaölduveita (575m) | Efri Þjórsá | V | 34 | d b b | A A A | 650 | - |
| Háuhverir | Torfajökulssvæði | H | 35 | d c c | C C C | 840 | 19.739 |
| Brennisteinsalda | Torfajökulssvæði | H | 36 | d c c | B C C | 840 | 20.579 |
| Reykjadalir (Kaldaklof) | Torfajökulssvæði | H | 37 | d c c | C C C | 840 | 21.419 |
| Reykjadalir austari | Torfajökulssvæði | H | 38 | d c c | C C C | 840 | 22.259 |
| Reykjadalir vestari | Torfajökulssvæði | H | 39 | d c c | C C C | 840 | 23.009 |
* H=Háhiti / V=Vatnsafl / S=Samanburðarvirkjun
** U=Umhverfisáhrif / H=Heildarhagnaður / A=Arðsemi
*** I = Faghópur I / II = Faghópur II / IV = Faghópur IV
Flokkur e, mest umhverfisáhrif
Í umhverfisflokk e féllu Kárahnjúkavirkjun (4.670 GWh/ár), virkjun Jökulsár á Fjöllum (4.000 GWh/ár) og Markarfljótsvirkjanir a og b (735 GWh/ár). Vegna stærðar voru Kárahnjúkavirkjun og virkjun Jökulsár með mikinn heildarhagnað og þær virtust einnig vel arðsamar. Rannsóknargögn og frumáætlanir um Jökulsá á Fjöllum og vatnasvið hennar voru komin til ára sinna og þau þyrfti að bæta. Jafnframt væri rannsókn svæðisins mikilvæg vegna tillagna um stækkun þjóðgarðsins í Jökulsárgljúfrum og hugsanlegrar tengingar hans við Vatnajökulsþjóðgarð. Markarfljótsvirkjun hafði mikil umhverfisáhrif og slaka hagkvæmni.
| Virkjunarstaður | Staðsetning | Tegund* | Röð | Flokkun** U H A |
Gæði gagna*** I II IV |
Orkugeta (GWh/ár) |
Ný orku-geta alls (GWh/ár) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kárahnjúkavirkjun | Austur hálendið | VS | 40 | e a b | A A A | 4.670 | - |
| Jökulsá á Fjöllum | Norðan Vatnajökuls | V | 41 | e a b | C C B | 4.000 | 27.099 |
| Markarfljót a | Austan Tindfjallajökuls | V | 42 | e d d | C B B | 735 | 27.834 |
| Markarfljót b | Austan Tindfjallajökuls | V | 43 | e d d | C B B | 855 | - |
* H=Háhiti / V=Vatnsafl / S=Samanburðarvirkjun
** U=Umhverfisáhrif / H=Heildarhagnaður / A=Arðsemi
*** I = Faghópur I / II = Faghópur II / IV = Faghópur IV
Notkun á niðurstöðum
Þegar 1. áfanga rammaáætlunar lauk var ekki ljóst hvernig niðurstöðurnar yrðu notaðar. Ekki voru komin lög um rammaáætlun (þau voru samþykkt á Alþingi löngu síðar) og áætlunin hafði enga lögformlega stöðu í stjórnsýslunni.
Í niðurstöðuskýrslu 1. áfanga er velt upp ýmsum möguleikum varðandi það hvernig samfélagið gæti nýtt sér niðurstöðurnar og vinnuna sem sett var í verkefnið. Bent var á að líta mætti á niðurstöður 1. áfanga rammaáætlunar sem grunn fyrir mat á frumáætlunum virkjana, bæði hagkvæmni þeirra og helstu umhverfisáhrifum og að stjórnvöld myndu geta nýtt niðurstöðurnar sem grundvöll að stefnumörkun í orku- og náttúruverndarmálum. Einnig komu fram hugmyndir um að umhverfisráðherra gæti nýtt sér mat og samanburð rammaáætlunar á náttúrufarsverðmætum tiltekinna svæða við gerð náttúruverndaráætlunar. Þá myndu niðurstöður gagnast stjórnvöldum við mat á umhverfisáhrifum skipulagsáætlana og margs konar skipulagsvinnu ríkis og sveitarfélaga. Orkufyrirtækin og Orkustofnun gætu einnig nýtt sér niðurstöður rammaáætlunar við ákvarðanir um rannsóknir á einstökum virkjunarkostum með því að velja vænlega kosti sem litlar líkur væru á að valda myndu umtalsverðum umhverfisáhrifum eða deilum.